Ποια η στάση μου απέναντι στο φαγητό;
Γράφει ο Διαιτολόγος – Διατροφολόγος Σιώπης Π. Στυλιανός
Πτυχ. Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Αθηνών
Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί την Κυριακή πρέπει να τρώμε κρέας, ενώ την Τετάρτη ή την Παρασκευή το πιο πιθανό είναι να έχουμε όσπρια η άλλα λαχανικά στο τραπέζι μας ; Γιατί ένα μικρό σοκολατάκι τελικά νικά και την πιο δυνατή θέληση μας καταλήγοντας στο στομάχι μας;
Ο άνθρωπος δεν τρέφεται μόνο για να ζήσει. Η διατροφική του συμπεριφορά επηρεάζεται και διαμορφώνεται από το περιβάλλον που ζει, τις παραδόσεις, τις αξίες, τη θρησκεία και γενικά από τον πολιτισμό του κάθε τόπου.
Οι διατροφικές συνήθειες διαμορφώνονται κατά το διάστημα της ένταξης του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο. Πρωταρχικό ρόλο βέβαια σ’ αυτό παίζει η οικογένεια. Αρχικά οι γονείς με τα διατροφικά τους πιστεύω επηρεάζουν άμεσα το παιδί αναφορικά με την πρόσληψη της τροφής. Το παιδί δεν έχει καμιά ελευθερία στην επιλογή του φαγητού του. Φράσεις όπως “αν δεν φας το φαγητό σου, δεν θα σου δώσω το γλυκό που έφτιαξε η μαμά” ακούγονται συχνά κατά τη διάρκεια του γεύματος. Το παιδί αντιλαμβάνεται ότι το γλυκό αποτελεί κάτι πολύ σημαντικό. Οι γονείς έτσι χρησιμοποιούν την τροφή ως μέσο αγάπης, τιμωρίας ή ανταμοιβής και όσον αφορά τα γλυκά, δεν τα εντάσσουν στο γεύμα όπως κάποια άλλη τροφή, προσδίδοντάς τους έτσι μια υπέρμετρη αξία. Ο διαχωρισμός της τροφής (από τους γονείς) σε “καλή” και “κακή” δημιουργεί στο παιδί ενοχές και εσωτερικές συγκρούσεις οι οποίες παραμένουν σε όλη του τη ζωή.
Επιπροσθέτως η επαφή του παιδιού με το σχολικό περιβάλλον δημιουργεί νέες διατροφικές συνήθειες, εκ των οποίων μερικές μεταφέρονται και στο σπίτι. Οι συνήθειες, όμως οι οποίες αποκτήθηκαν κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού υπερισχύουν.
Αργότερα κατά την εφηβεία, νέες και διαφορετικές διατροφικές συνήθειες υιοθετούνται, όπως χάμπουργκερ, τσιπς, κόκα κόλα κλπ., που συμβολίζουν την προσπάθεια απαγκίστρωσης των εφήβων από το στενό οικογενειακό περιβάλλον και συνιστούν κινήσεις προς την ελευθερία και την ανεξαρτησία τους. Ο έφηβος “πρέπει” να τρώει αυτές τις τροφές και μάλιστα σε συγκεκριμένο μέρος (fast food) για να γίνει αποδεκτός από την παρέα του.
Καθώς το άτομο ενηλικιώνεται αποκτά νέες εμπειρίες και δέχεται καινούργιες επιδράσεις που διευρύνουν πιο πολύ τις διατροφικές του συνήθειες. Την περίοδο αυτή το άτομο έρχεται σε επαφή με άλλα πρόσωπα, γνωρίζει διαφορετικούς πολιτισμούς (με τα ταξίδια) και εντάσσεται σε νέες κοινωνικές ομάδες. Επίσης διατροφικές συνήθειες μιας ολόκληρης ζωής αλλάζουν λόγω κάποιας πάθησης (π.χ.: σακχαρώδης διαβήτης) η λόγω των διατροφικών μηνυμάτων της εποχής και άλλοτε ως αποτέλεσμα κάποιας καινούργιας τάσης στη διατροφή.
Η τροφή από παλιά συμβόλιζε την δύναμη και το κύρος. Για παράδειγμα , τον 17ο αιώνα στην Αγγλία η ζάχαρη αποτελούσε είδος πολυτελείας και ήταν αποκλειστικό προνόμιο των ισχυρών και των πλουσίων. Στην εποχή μας οι εξωτικές γεύσεις, τα πολλά και διαφορετικά φαγητά σε συνεστιάσεις και ιδιωτικές συγκεντρώσεις συμβολίζουν τη δύναμη (οικονομική) και το κύρος του διοργανωτή. Επίσης σε πολλές περιπτώσεις, μέσω της τροφής εκφράζεται και εδραιώνεται η συμπάθεια και η αγάπη προς κάποιο πρόσωπο, η φιλία και η φιλοξενία. Η τροφή επίσης μπορεί να αποτελέσει ένδειξη εκτίμησης και σεβασμού.
Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι οι διατροφικές συνήθειες και συμπεριφορές των ανθρώπων αλλάζουν και προσαρμόζονται σε σχέση με την ηλικία, τον τρόπο ζωής τους, το μορφωτικό και κοινωνικό τους υπόβαθρο καθώς επίσης την διαθεσιμότητα των τροφών και τα πρότυπα της κάθε εποχής.
Η αλλαγή στη διατροφική συμπεριφορά, μαζί με μια ισορροπημένη διατροφή βοηθούν στη διατήρηση του μειωμένου βάρους. Η αλλαγή της συμπεριφοράς ως προς τη διατροφή αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της Διατροφικής Αγωγής. Τα κύρια συστατικά των προγραμμάτων αλλαγής συμπεριφοράς είναι κυρίως ο αυτοέλεγχος, ο έλεγχος κινήτρων και του περιβάλλοντος και η επιβράβευση του ατόμου.
Στόχος της Διατροφικής Αγωγής ως προς τον αυτοέλεγχο είναι καταγραφή των καταστάσεων, της τροφής που λαμβάνεται και των συναισθηματικών και περιβαλλοντικών συνθηκών τη στιγμή της πρόσληψης της τροφής ώστε να υπάρχει μια βάση για το σχεδιασμό των αλλαγών.
Δεύτερος και σημαντικός στόχος Διατροφικής Αγωγής είναι ο έλεγχος των κινήτρων και του περιβάλλοντος, δηλαδή την απόκτηση τεχνικών που βοηθούν να διακόψει κανείς τις ήδη γνωστές συσχετίσεις μεταξύ περιβαλλοντικών μηνυμάτων και πρόσληψης τροφής.
Η επιβράβευση του ατόμου ως ένα σύστημα ανταμοιβής που θα ενθαρρύνει τις αλλαγές της διατροφικής συμπεριφοράς είναι ένα επιπλέον βήμα στη προσπάθεια αλλαγής της.
